31 Mart’ta Güney Chhattisgarh’ın Bijapur bölgesinde polis kuşatmasının ardından gözaltına alınıp katledilen Renuka’nın yaşam öyküsü The Wire sitesinde yayımlandı. Renuka, Hindistan Komünist Partisi (Maoist) içerisinde uzun yıllardır mücadelesini sürdürüyordu. Renuka’nın ağabeyi Prasad, Renuka’nın mücadele hayatını The Wire’den Sukanya Shantha‘ya anlattı.
The Wire’de “Bir Asinin Yolculuğu: Gumudavelli Renuka’nın Maoist Hareket İçindeki Yaşamı ve Ölümü” başlığıyla yayımlanan yazıyı okurlarımız için çevirdik.
Yer Üstünde İşçi, Yer Altında Gerilla: Renuka
1980’lerde, Andhra Pradesh’in Warangal bölgesindeki Kadavendi köyünde, gençlerin okuldan ve üniversiteden aniden ayrılıp, bir gece ansızın kaybolarak silahlı mücadeleye katılmaları yaygın bir durumdu. Her evin anlatacak bir hikâyesi vardı.
Telangana mücadelesinin ikinci aşaması, 1980’lerin başlarında yeniden alevlendiğinde zirveye ulaşmıştı ve Kadavendi, hem ayrı bir Telangana hem de Maoist hareketlerin merkezî haline gelmişti. Ancak bu, Gumudavelli Renuka’nın seçtiği yol değildi. Renuka, ailesi onu evlendirmeye karar verdiğinde henüz üniversitedeydi -muhtemelen, ağabeyi G.V.K. Prasad gibi, onun da silahlı mücadeleye katılmasından korktukları için.
Evlilik kısa sürede sona erdi. Bir süre kocasının sürekli şiddetine katlanan Renuka sonunda evi terk etti. Şimdi teslim olmuş bir Maoist ve bir Telugu kanalında gazeteci olan Prasad, “Bu, onun patriyarkayı sorguladığı ilk zamandı.” diye anlatıyor.
Renuka, 31 Mart’ta, Güney Chhattisgarh’ın Bijapur bölgesinde polis ateşiyle katledildi. Operasyonu yürüten Dantewada polisi, onun “çatışmada” öldüğünü iddia etti – bu tür cinayetlerde sürekli olarak öne sürülen bir iddia olup, doğruluğu hakkında şüpheler uyandırmaktadır. Prasad, Naxal hareketinde yaklaşık otuz yılını hem yer üstü işçisi hem de yer altı gerillası olarak geçiren elli dört yaşındaki Renuka’nın aynı zamanda “harika bir kısa öykü yazarı” ve “muhteşem bir gazeteci” olduğunu hatırlıyor. Renuka öldüğünde Dandakarya Özel Bölge Komitesi üyesiydi ve Chhattisgarh eyalet hükümeti tarafından açıklanan 45 lakh (1.7 Milyon TL) 25 lakh (650 Bin TL) ve Telangana hükümeti tarafından açıklanan 20 lakh (520 Bin TL) para ödülünü taşıyordu.
Gumudavelli ailesi, her iki eyalet olan Telangana ve Andhra Pradesh’te Geri Kalmış Toplum 3 olarak sınıflandırılan Padmashali (dokumacılar) topluluğundan gelmektedir. Karışık kast yapısına sahip bir köy olan Kadavendi’de çoğunlukla topraksız aileler ya da az toprak sahibi aileler vardı. “Köydeki Reddys (genellikle toprak sahibi bir topluluk) bile çoğunlukla topraksızdı.” diyor Prasad.
Prasad, 1980’lerin ortasında, daha okuldayken hareketin içine katıldı. Renuka, ondan iki yaş küçük olmasına rağmen o dönemde böyle bir eğilim göstermemişti. “Ama evliliği sona erdikten sonra, aile yapısını sorgulamaya başladı. Bir keresinde bana uzun bir mektup yazarak, Marksistlerin patriyarkayı nasıl gördüğünü ve patriyarkal sistemler içinde kadınların günlük mücadelelerini nasıl ele aldıklarını sormuştu. İçinde bir karışıklık başladığını görebiliyordum,” diye anlattı Prasad, The Wire’a. Boşanmasının ardından, Renuka’nın özgürleştiğini söylüyordu. Kısa bir süre sonra, hukuk okumak için Chittoor’un uzak bir ilçesine gitti.
Renuka henüz hukuk öğrencisiyken, çeyiz ölümleri* ve hijyen gibi konularda çalışan Mahila Shakti adlı bir kadın grubunun parçası oldu. Kısa süre sonra devrimci aylık dergi Mahila Margam için yazmaya başladı. Hukuk eğitimini tamamladıktan sonra Visakhapatnam’a taşındı ve burada avukat olarak çalıştı. Renuka 1996 yılına gelindiğinde yer altında bir Naxal lideri olarak çalışmaya, kısa öyküler yazmaya, toplantılar düzenlemeye ve yer altındakilerin ailelerine hukukî destek sağlamaya başlamıştı bile.
Renuka çeşitli takma isimler kullanıyordu. 2003 yılının başlarında, küçük erkek kardeşi ailesiyle birlikte o zamanlar kaçak olan Prasad ile ormanda buluşmaya giderken polis onları yakalamış ve erkek kardeşine işkence etmişti. Renuka hukuk eğitimini kullanarak kardeşinin yasadışı gözaltından serbest bırakılması için mücadele etti. Bu olayda Damayanti adında genç bir kız polis ateşiyle katledildi ve Renuka kısa süre sonra B.D. Damayanti adıyla yazmaya başladı. “Onun gazetecilik çalışmasının çoğu (partinin yayın organında yayımlanan) bu imza adı altında yapılmıştır,” diyor Prasad. Prasad, Renuka’nın en iyi yazılarından birinin, devlet destekli milis grubu Salwa Judum’un Bastar’daki Adivasi halkına uyguladığı şiddeti konu alan yazısı olduğunu belirtiyor. Ayrıca toprak sürgünü kabile topluluklarının azalan kaynakları üzerine de yazılar yazdı.
Kısa öykülerini yazarken, ayrıca Midko adını da kullandı; bu, Gondi dilinde ateş böcekleri anlamına geliyordu. Daha sonra, partide Bhanu veya Chaite olarak da tanınmaya başlandı.
2003’ün sonlarına doğru, küçük kardeşi, Andhra Pradesh’in o zamanki başbakanı N. Chandrababu Naidu’yu “suikast düzenlemek” amacıyla yapılan geniş çaplı gözaltıların ardından tutuklandı. Gözaltında işkence gördü, ancak nihayetinde tüm suçlamalardan aklandı. Kardeşi, avukat olarak kariyerine devam etti ve bölgedeki farklı insan hakları örgütleriyle çalıştı, ancak Renuka yer altına inmeye karar verdi. 2004’te, gerilla hareketine katıldı.
Ufak tefek bir kadın olan Renuka kısa süre sonra silah eğitimi almaya başladı. Prasad’a göre her ikisi de yeraltındayken nadiren karşılaştılar. “Farklı birimlerin bir parçasıydık ve aynı zamanda çok farklı bölgelerde hareket ediyorduk,” diye hatırlıyor.
Harekete katıldıktan sonra Renuka’nın aşkı aramaya devam etti. 1997 yılı civarında, hâlâ yeraltındayken, kıdemli bir parti lideri hem Renuka’ya hem de o zamanlar partinin Andhra Pradesh Eyalet Komitesi Sekreteri ve aynı zamanda Merkez Komite üyesi olan Santosh Reddy’ye evliliği düşünmelerini ayrı ayrı önerdi. Aynı Kadavendi köyünden olmalarına rağmen Reddy yıllar önce harekete katılmak için taşınmıştı. Birbirlerini çok az tanıyorlardı. Bir keresinde, 1997’de Renuka, Reddy ile tanışmak ve Partinin Tirupati biriminde karşılaştığı sorunlarla başa çıkmak için önerilerini almak üzere Andhra Pradesh’teki Nallamala ormanlarına gitti. Kısa sürede birbirlerine âşık oldular.
Reddy, Partinin üst düzey bir lideri olduğu için, Renuka hâlâ yer üstü çalışanı olduğundan, evliliklerini gizli tutmak zorunda kaldılar. 2 Aralık 1999’da Reddy polis ateşiyle katledildi. “Renuka, evliliğini açıkça kabul edemedi ya da yüreğini dökerek ağlayamadı. Aşk hayatı her zaman trajik bir sonla bitmişti. Santosh’u gerçekten seviyordu.” diyor Prasad.
Renuka 2005 yılında başka bir Parti komutanıyla yeniden evlendi ve o da 2010 yılında polis ateşiyle öldürüldü. Genel kanının aksine Prasad, Renuka’nın silahlı harekete girişinin kendisi yüzünden olmadığını söylüyor. Bölgedeki siyasî atmosferden Renuka’nın yavaş yavaş gelişen eleştirel düşünme yeteneğine kadar pek çok şeye bağlıyor. “O, kendi başına bir insandı, etrafında olanlardan derinden etkileniyor ve bunları sorguluyordu.” diye hatırlıyor.
Renuka’nın ölüm haberi Telangana’daki yerel bir polis amiri tarafından kendisine bildirildiğinde Prasad işteydi. Öldürüldüğü haberinin kendisini sarstığını ama hayatının bu şekilde sona ereceğini bildiğini söylüyor.
“Her sabah, eşim [2014’te Prasad ile birlikte teslim olan] tüm gazeteleri ve kanalları tarar, Bastar bölgesinde yeni bir cinayet olup olmadığını kontrol ederdi. Annem de Hyderabad’da aynı şeyi yapardı. Geçen yıl, hükümet, Maoist hareketle mücadele adı altında yüzlerce kişiyi acımasızca öldürdü. Hiçbir diyalog yoktu, sadece soğukkanlı cinayetler vardı.” diyor Prasad.
Prasad, Renuka’nın polisler tarafından plastik bir torbaya sarılıp sergilenmek üzere saklanan cesedini teslim almak üzere Dantewada’ya gitti. “O ana kadar Renuka’nın diğer yoldaşlarla birlikte öldürüldüğünü sanıyordum.” Sadece bir gün önce komşu Sukma bölgesinde 17 Naxal öldürülmüştü. Prasad, işte o zaman şüphelendiğini söylüyor.
Prasad, Renuka’nın cesedini almak için Dantewada’ya gitti, polislerin onu bir plastik torbaya sarıp sergileyerek tuttuklarını gördü. “Bu ana kadar, Renuka’nın diğer yoldaşlarla birlikte öldüğünü sanıyordum.” Bir gün önce, komşu Sukma bölgesinde 17 Naxal öldürülmüştü. İşte o zaman, Prasad şüphelenmeye başladı.
“Renuka, hiç takı ya da bindi takmayan biri olarak birden onları takar haldeydi. Bu, sadece köyde dolaşıyor ve burada normal bir köy yaşamı sürdüğü anlamına gelirdi. O zaman neden polis onu yakalamak yerine öldürmeye karar verdi?” diye soruyor.
Polis, Renuka’nın Indravati nehri kıyısındaki “Dantewada-Bijapur sınırında” bir “çatışmada” öldürüldüğünü iddia etti. Ailenin söylediğine göre Renuka’nın elleri kesilmişti, bu da ya polisin elinde işkence gördüğünü ya da öldürüldükten sonra herhangi bir adli delili silmek için kasıtlı bir taktik uygulandığını gösteriyor.
Yanında bir mühimmat deposu olduğu iddia edilen bir yığın gösterildi. Polis, cesedi üzerinde otopsi yapılmasına izin verdi, ancak rapor aileye verilmedi.
2 Nisan’da, Hindistan Komünist Partisi (Maoist) Dandakaranya Özel Bölge Komitesi bir basın bülteni yayımladı. Bülten, Renuka’nın Bijapur ilçesinin Bhairamgadh blokundaki Belnar köyündeki küçük bir evde yakalandığını iddia ediyordu. Basın bültenine göre, Renuka, sağlığı kötü olduğu için burada yaşıyordu.
“Polis, 31 Mart sabahı saat 4 civarında evini kuşattı. Saat 9-10 civarında, Chaite (yasaklı parti adıyla)’yi Indravati Nehri’ne doğru götürdüler ve onu öldürdüler,” diye iddia ettiler Maoistler basın bülteninde. Bölgedeki 400’ün üzerinde cinayetle, bunların arasında silahlı hareketten ve birkaç sivilin de bulunduğu olaylar yer alıyor. Basın bülteninde, yasaklı Maoist örgütü, hükümetle bir diyalog kurmak istediklerini belirtti.
Prasad ve eşi, Renuka’nın cesedini kendi köyleri Kadavendi’ye geri götürdüklerinde, bölgeden binlerce insan toplanmıştı. Renuka, bir şehit olarak uğurlandı, diyor Prasad.
*Çeyiz ölümleri, Hindistan gibi bazı Güney Asya ülkelerinde yaygın olan, bir kadının çeyiz nedeniyle öldürülmesi veya şiddete uğraması olgusunu ifade eder. Bu tür ölümler, genellikle evlilik sırasında kadının ailesinin verdiği çeyizin yetersiz bulunması veya talep edilen çeyiz miktarının karşılanamaması durumunda meydana gelir. Eş veya eşin ailesi, çeyiz talebini yerine getirmeyen kadına şiddet uygular ya da onu öldürür.
